| Billy
Hughes Prif Weinidog Tad Sefydlog a dadleuol yr Plaid Llafur
Awstralia.
Gan
Aneurin Hughes
(Cyhoeddwr John Wiley a Meibion.)
Awdur y bywgraffiad neilltuol hwn yw Aneurin Hughes, cyn llys gennad Cymuned
Ewrop yn Canberra. Graddiodd Aneurin Hughes gyda clod uchaf yn Gymraeg ac Athroniaeth
yn Coleg Aberteifi, Prifysgol Cymry. Y mae Aneurin Hughes yn cynhwysol I paratoi
y bywgraffiad hyn. Yr oedd Billy Hughes yn Prif Weinidog Awstralia o 1915 tan
1923..Y mae yr ymchwil y bywgraffiad hwn yn neilltuol Medd yr Awdur “yr
wyf wedi darllen rhan fwyaf, efallai y cyfan, o lyfrau oedd wedi ysgrifennu a’r
llyfrau amdano. A gweithio trwy 33 metr o hanes wedi ymadael i’r llyfrgell
cenedlaethol Awstralia gan ei weddw, darllen y data yn Geiriadur Bywgraffiad
Awstralia, edrych i fyny cyfernodau yn Archifai Gwladol, llyfrgelloedd stad ac
Hansard , darganfyddiad chwilfrydig oedd yna bron ddim byd am Billy Hughes y
person”
Dyma’r ymgais gorau i ddangos Billy Hughes y person Ddaru Billy Hughes
gorchuddio ei lwybrau mor dda y mae yn anodd cael hyd i’r person.. Er enghraifft,
pryd ei genni” oedd yna priodas iw wraig cyntaf - Elisabeth Cutts.?
Y mae yne llawer o gwestiynau heb ateb. Y mae yn annhebygol can gwybod mwy na
mae Aneirin Hughes wedi datguddio
Yr oedd Billy Hughes yn byw gyda ei rhieni Cymraeg .yn Pimlico, Llundain nes
ferwodd ei fam pan oedd yn saith mlwydd oed. Aeth i fyw gyda ei fodryb yn Llandudno
.tref bach ar lan y mor yn Gogledd Cymru. Ddysgodd ychydig o Gymraeg (nid oedd
ganddo llawer o Gymraeg erioed). Aeth yn ol i Lundain pan oedd 12 mlwydd oed..
Ychydig oedd Aneurin Hughes cael gwybod an fywyd Billy Hughes ym Mhrydain heblaw
ei fod wedi ennill gwobrau yn yr ysgol. Yn hydref 1844 aeth i Awstralia ar y
llong “Duke of Westminster”
Ni wn llawer am ei dyddiau gyntaf yn Awstralia. Oedd arian yn prin a gweithiodd
yn galed fel porthmon a ddysgodd marchogi ceffyl. helpu cneifiwr a gweithiodd
mewn siop. Rhyw bryd yn canol yr 1880au priododd Elisabeth Cutts er bod yna ddim
tystysgrif. Yr oedd ganddi un mab i rhywun arall. Fe genid tri mab a tair ferch
i Billy ac Elisabeth..
Dechreuodd ei yrfa politicaidd yn yr 1890au. Ar ol y sychdwr mawr a iselder y
1890 a ffurfydd y “Y Cynghorir Etholiadol Llafur” rhagredegydd y
Plaid Llafur. Dechreuodd llawer undeb cynnwys “Gweithwyr Lan Y Mor” ac “Undeb
Gweithwyr Awstralia” Er ei cyflwyniad i’r gweithwyr yr oedd yn erbyn
streicio a wnaeth ei orau i rhwystro streic.. - cysgod o Bob Hawke!
Y mae hanes Aneurin Hughes yn ddisgrifio Billy Hughes yn fynd i Senedd De Cymru
Newydd yn diddorol iawn. Ferwodd ei “wraig” Elisabeth yn 1906. Yr
oedd hi yn ddwy a deugain mlynedd oed. Erbyn hyn oedd Billy Hughes yn ystido
y gyfraith yn ei amser sbâr, ac oedd yn bargyfreithiwr ac yn 1909 fe wnaeth
yn KC.. Aeth i’r senedd ffederal yn 1901 cynchrioli Gorllewin Sydney. Yn
1908 efe oedd atwrnai pennaf. Oedd yn credu yn yr “Awstralia Gwyn” polisi.
Yn 1911 priododd nyrs, Mary Campbell o Burrandong, MacQuarie River, De Cymru
Newydd.
Yn 1915 efe oedd y Prif Weinidog. Y mae yr awdur yn ddisgrifio yn dda iawn sut
Prif Weinidog oedd Billy Hughes yn yr amser ddiffyg y Rhyfel Gyntaf. Yr oedd
y Prif Weinidog yn awyddus trwy’r amser i cefnogi ein milwyr dros dwr.
Oddi achos ei pryder dros ein milwyr arweinydd ef cynnal refferendwm ar gorfodaeth
filwrol.. Ddaru refferendwm rhannu y Plaid Llafur a fe torrodd allan Billy Hughes
o’r Plaid Llafur.. Aeth i Ffrainc i ymweled ar y milwyr Awstralian ac yr
oedd yn poblogaidd yn Prydain yn enwedig yn Gymru.
Y mae’r awdur hefyd rhoi ddisgrifiad eithriadol o waith y Prif Weinidog
yn yr Cynhadledd Heddwch yn 1919. Medrodd Billy Hughes cael math o awdurdod dros
yr ynysoedd rhwng c8 dde o’r cyhydedd. A rhwng 141 ac149 hydred. Y ddaru
y Prif Weinidog anghydweled a Lloyd George ac y Llywydd Wilson. Ond ni rhodd
i fewn iddynt er i Wilson bygwthio ymadael y Cynhadledd. Oedd Clemenceau -y
Prif Weinidog Ffrainc yn cydweled a Billy Hughes.. Methodd Billy Hughes cael
y iawndal a ddisgwyliodd..
Gafodd Billy Hughes amser anhapus ar ol y Cynhadledd Heddwch. Er iddo gael cymeradwyo
ar ol ddod yn ol o Versailles. Ar ol hynny gafodd amser anodd yn y cabinet ac
gollodd y Prif Weinidogaeth yn Chwefror 1923. Gafodd swyddau yn y cabinet yn
yr 1930au- gweinidog iechyd a prif gyfreithiwr ddwy waith.. Yn ei fywyd gwleidyddol
yr oedd yn aelod o ‘r Plaid Llafur Awstralia, Y Plaid Llafur Cenedlaethol,
Plaid Cenedlaethwr Awstralia, Plaid Unedig Awstralia ac y Plaid Rhyddfrydol.!
Y mae’r llyfr yn ddisgrifio y cysywllt rhwng Billy Hughes a’r teulu.
Yr oedd un cysywllt yn eithriadol - hyn oedd rhyngddo ef ac ei unig ferch
o’r priodas gyda Mary - eu unig plentyn Helen a ganwyd yn 1916. Yr
oedd eu perthynas yn gynnes iawn. Medd yr awdur “Yn holl casgliad fawr
o Papurau yr unig esiampl o Hughes yn ddangos emosiwn dwfn i unrhyw berson oedd
cyfeirnodau iddo ei ferch Helen”. Yn drist ferwodd Helen yn 1937 yn 22
blwydd oed. Yr oedd ychydig iawn o emosiwn yn ei llythyrau i’r gweddill
ei feibion a merched. Oedd yn cybyddlyd ac anghofiadwy i cefnogi hwy pan oeddynt
mewn ddifgrwydd ariannol. Wnaeth ei orau i cael hyd i waith iw feibion.. Yr oedd
e cymdeithasfa gyda ei wyr a wyresau yn rhesymol hapus ond nid oedd yn dyn teuluol.
Y mae yn anochel bod yr adolygiad hwn yn arwynebol ac nid wyf wedi sôn
am lawer o ei wethrediau ac ei bersonoliaeth. Fe aeth trwy gant i ysgrifenwyr.
Yr oedd llawer anghydfod rhwng ef ac yr Archesgob Daniel Mannix. Beth bynnag
efe oedd yn Prif Weinidog neilltuol efallai ein gorau. Ei cyflwyniad i Awstralia
yn hollol ac oedd yn hollol di-ofn. Nid oedd yn ymadael i Lloyd George neu Wilson!
gormesu ef. Wnaeth yn siwr ni allodd Japan goresgyn Awstralia yn y 1940au.. Aeth
filoedd i’r claddedigaeth yn 1952 ac oedd cadeirlan Sant Andrew yn llawn.
Y mae’r bwrgraffiad hwn yn neilltuol, wedi ymchwilio yn ddiddig ac y mae
yn ddangos y nerthai a gwendidau Billy Hughes. Y mae yn llyfr boddhaol. Yr wyf
yn cymeradwyo y llyfr hwn i bawb a sydd diddordeb yn Awstralia a myfyrwyr yn
ystidio hanes Awstralia..
Haydn Lloyd Davies..
|
